روش تکثیر درخت چنار

پایگاه خبری فکر سبز / زهرا منتظری کارشناسی ارشد منابع طبیعی : چنار درختی است یک پایه با گلهای تک جنس و شبیه هم که بر روی گل آذین های فشرده کروی شکل قرار دارند. زمان گل دهی آن در ماه های فروردین و خرداد است. لقاح آن نیز به دو صورت خودگشن Autogame و هم دگرگشن Heterogame انجام می شود.

میوه چنار پس از تلقیح گل های ماده به شکل کوزه های کوچک و سبز رنگی روی نهنجی کروی شکل ظاهر می شود. پس از مدتی میوه ها به فندقه های خشک و مرکب تبدیل و در همان سال می رسند.

میوه چنار دانه ای دو لپه ای دارد که در داخل فندقه قرار گرفته است. اگر میوه ها (فندقه ها) در محیط مناسبی از نظر شرایط خاک و رطوبت پراکنده شوند، در زمانی کمتر از 10 روز رشد کرده و خود را نمایان می سازد. با این وجود قوه ی نامیه بذر چنار بسیار کم است و اگر بذر کهنه شود، ممکن است رشد نکنند.

شرایط زیستگاهی :

خاک چنار به علت داشتن ریشه های قوی و عمیق، در خاک های نسبتا ریز بافت، عمیق آبرفتی با رطوبت متعادل و زهکشی خوب رشد می کند. در خاک های کم عمق، سنگلاخی یا قلوه سنگی، متراکم یا درشت بافت و آهکی رشد آن محدود می شود و قبل از فصل پاییز خزان می کند (مانند خاک منطقه جنوب تهران که به علت فشردگی و وجود لایه های تقریبا غیر قابل نفوذ در قسمت های زیرین، مانع از رشد ریشه ها شده است) و تجمع زیاد آب در خاک، ریشه ها را خفه می کند. بنابر این از کاشت این درخت در خاک هایی با زهکشی نامناسب باید خودداری نمود.

تهویه نامناسب خاک ریشه درختان را در مقابل حمله ی آفات و بیماری ها حساس می کند. از طرف دیگر، تهویه نامناسب حساسیت گیاه را در برابر آسیب های ناشی از اوزون کاهش می دهد و دلیل احتمالی آن را بسته شدن روزنه ها ذکر کرده اند.

برای جلوگیری از این پیشامدها توصیه می شود که دور طوقه درخت را با آسفالت و سیمان و بتون نپوشانند و هنگام کاشت نهال جوان نیز باید به این نکته توجه نمود که چال درخت کاری دست کم وسیعتر و عمیق تر باشد و با خاک قابل نفوذ پر شود. همچنین لازم به ذکر است که برای تهویه بهتر ریشه درخت و در عین حال تمیز نگه داشتن جوی های کنار خیابان، می توان آن ها را به وسیله ی آجرهای دور از هم مفرش کرد.

به منظور تهیه و جلوگیری از فشرده شدن خاک، لازم است هرساله پای درخت هایی که در معابر و خیابان ها کاشته شده اند، بیل بزنند و برای اصلاح خاک از کود حیوانی استفاده کنند.


برخی آفات و بیماری های مهم چنار :

زنجرک چنار : این حشره با فرو بردن خرطوم خود به داخل پارانشیم برگ و مکیدن شیره گیاهی و نیز ترشح بزاق دهان که کلروفیل سلولهای اطراف محل نفوذ خرطوم را فاسد می کند، مانع از رشد طبیعی گیاه می شود. آثار فعالیت این حشره را می توان در سطح فوقانی برگ به صورت لکه های سبز متمایل به زرد مشاهده کرد.

کرم سفید ریشه : لارو این حشره از پوست، ریشه و قسمت های سطحی چوب تغذیه می کند و جریان شیره نباتی را قطع می کند. در نتیجه درخت بعد از مدتی زرد می شود و در پی آن به علت قطع ریشه ها، به زمین سقوط می کند.

پروانه مینور چنار : این حشره در اوایل بهار تخم های خود را در سطح زیرین برگ های چنار می گذارد. پس از تفریخ تخم ها، لاروها وارد برگ می شوند و پس از تغذیه از برگ لکه های سفید آیینه ای روی برگ ایجاد می کنند.

زردی : یکی از بیماری های فیزیولوژیکی مهم چنار است که ابتدا روی برگ های جوان و سرشاخه ها ایجاد شده و از طرفی رگ برگ ها سبز و پارانشیم زرد است. از بین عوامل مختلف که باعث ایجاد کمبود آهن و کلروز در گیاهان می گردد، یکی قلیایی بودن خاک و زیادی آهک در آن و کمبود مواد آلی و عدم تهویه کافی ریشه ها می باشد و دیگری زیاد بودن مقدار یون بی کربنات در آب آبیاری است که موجب کاهش قابلیت استفاده از آهن در خاک و غیر فعال شدن آن در گیاه می شود.


نحوه تکثیر چنار :

تکثیر از طریق بذر : چنار را در اوایل بهار در محیط خارج از گلخانه از طریق بذر کشت میکنند. قوه نامیه چنار کم است. بنابراین بلافاصله پس از بذرگیری از درخت ، باید آنرا در بستری از خاک سبک تشکیل شده است بکاریم و پس از یکسال آن را جابه جا نماییم.

تکثیر از طریق قلمه : برای آن که یک نهال خوش فرم داشته باشیم، باید از شاخه درختان جوان یا پاجوش ها به عنوان نهال استفاده کنیم، زیرا این قلمه ها از قدرت ریشه زایی زیادی برخوردارند.

شهر اصفهان بزرگترین مرکز تولید قلمه چنار است و کشاورزان این منطقه برای تهیه قلمه از پاجوشهایی که روی کنده درختان قطع شده روئیده اند ، قلمه های مناسبی تهیه میکنند.این روش قلمه گیری بهترین طریقه ازدیاد درخت چنار است. قلمه های تهیه شده را باید قبل از کاشت مدتی در آب قرار داد تا به اندازه کافی رطوبت جذب کنند. چنانچه هنگام کاشت قلمه شرایط جوی یا زمین مورد نظر مناسب نباشد،بهتر است قلمه ها را به صورت دسته دسته و به حالت عمودی و وارونه روی ماسه نرم قرار داده و روی آنها را با ماسه بپوشانیم.

برای سهولت و تسریع ریشه زایی قلمه، بهتر است راس قلمه ها را به صورت افقی و انتهای آنها را به شکل مورب برش دهیم تا قلمه هاسطح بیشتری برای تولید ریشه داشته باشند. از آنجا که بند ها خاصیت ریشه زایی بیشتری دارند بهتر است شاخه ای را که برای تهیه قلمه بکار میبریم ،از زیر بند قطع نماییم.

فاصله مناسب جهت کاشت قلمه ها درزمین مورد نظر 20-15سانتی متر میباشد.به منظور سهولت در انجام عملیات زراعی و وجین علفهای هرز و نیز سهولت در عبور ماشین آلات جهت خارج نمودن نهالها، بهتر است فاصله دو ردیف نهالکاری از یکدیگر حدود 120 سانتی متر باشد.

هر چند زمین بیشتری مورد نیاز خواهد بود اما انجام عملیات ذکر شده با سهولت بیشتری انجام خواهد شد.

برای آنکه قلمه ها از نور خورشید بهره بیشتری گیرند، بهتر است جوی ژشته ها را شمالی-جنوبی آماده کنیم.البته در بعضی از نهالستان ها ، جوی ژشته ها به طریق غلام گردش آماده شده اند. ذخیره رطوبت در مدت زمان طولانی و سهولت آبیاری از محسنات این روش است. ولی از معایب عمده این روش آن است که مبارزه با علف های هرز و برداشت نهال از نهالستان به صورت مکانیزه امکان |پذیر نیست.

3-تک ثیر از طریق خوابانیدن :

یکی از روش های ازدیاد چنار خوابانیدن شاخه های جوان است که میتوان این عمل را در بهار و تابستان انجام داد.


هرس کردن:

از آنجا که چنار یک درخت شهری ست، باید قبل از کاشت به محل و موقعیت آن توجه کافی مبذول داشت.در پارکها به دلیل آنکه محدودیتی از نظر رشد تاج وجود ندارد، میتوان به درخت اجازه داد تا به حالت طبیعی رشد کند و به حداکثر رشد طبیعی برسد.

البته نمیتوان گفت که از هرس چنار در پارکها باید صرف نظر کرد ،بلکه بر حسب موقعیت و فاصله کاشت و سلیقه میتوان آن را از حالت تک محوری به چند محوری و تاج گسترده درآورد.

علاوه بر هرس فرم، که از ابتدای پرورش نهال جوان باید انجام گیرد ، لازم است هر ساله از درختان بازدید به عمل آیدو شاخه های نابجا،خشک شده،بیمار ویا شاخه هایی که مزاحم عبور و مرور وسایل نقلیه و یا عابرین است ، حذف یا کوتاه گردد. اگر در حذف پاجوش ها غفلت شود مقادیری از غذای مورد نیاز شاخه های اصلی توسط پاجوشها مصرف میشود.

زمان هرس اصلی درخت ، در دوره استراحت و در شرایط تهران در پاییز است. در مناطق سردسیر میتوان بعد از رفع خطر سرمازدگی و قبل از باز شدن جوانه ها هرس را انجام داد. البته پاجوش گیری و هرس سبز باید به حذف ترکه های شاخکهای جنبی محدود شود.

6-ضوابط کاشت درخت چنار در چنار در کنار خیابانها:

بهترین زمان کاشت نهال چنار در دوره خواب آن یعنی در اواخر فصل پاییز و در طول زمستان میباشد. نهال مورد استفاده باید سالم،قوی و دارای ارتفاع مناسب(2-1.8متر)بوده و محیط بن نهال در ارتفاع 1متری از سطح خاک حدود 10تا20 سانتی متر باشد. کاشت نهال در کنار خیابانها باید طبق ضوابط خاصی صورت گیرد.

در حاشیه خیابانهایی که عرض پیاده رو کمتر از 2متر است یا در خیابانهایی با پیاده روی 2تا3متری مخصوصا سمتی که مشرف به ساختمانهای جنوبی ست، نباید اقدام به کاشت نهال چنار نمود ، ولی در خیابانهایی با پیاده روی 2تا3متری که مشرف به ساختمانهای شمالی اند ، کاشت نهال چنار بلامانع است.

از آنجا که چنار درختی سریع الرشد است، باید از کاشت آن در زیر سیم های فشار قوی برق خودداری کرد ، زیرا تماس تاج آنها با سیم برق در هنگام وزش باد یا بارندگی ، احتمال آتش سوزی یا خطرات دیگری را در بر خواهد داشت .

خاک مناسب برای کاشت نهال چنار مخلوطی از ماسه ،خاکبرگ به همراه کود دامی پوسیده است. هنگام کاشت نهال باید گودال گودال مناسبی به ابعاد 80در80در80 در خاک های سنگین و 50در50در60 در خاک های سبک حفر نمود.ابعاد گودال باید به نحوی باشد که ریشه نهال به راحتی در داخل آن قرار گیرد.بایستی در موقع کاشت ریشه های زخمی و زاید را حذف نموده و شاخه های اضافی تنه را نیز قطع کرد و حدود 6تا7شاخه سالم در جهات مختلف تنه باقی گذاشت. بعد از قرار دادن نهال روی مخروطی از خاک که در ته گودال ریخته شده بایست گودال را کاملا از خاک پر کرده و سپس نهال را به طور کامل آبیاری نمود.

برای آن که درختانی با تاج مناسب و زیبا داشته باشیم هنگام کاشت نهال ها در حاشیه خیابان ها باید 4تا5 متر میان آن فاصله بگذاریم .اگر نهال ها با فاصله کم کاشته شوند تاج درختان در آینده فرم طبیعی خود را نخواهد داشت.جوانه انتهایی نیز در شکل فرم آتی تاج درخت نقش مؤثری دارد. اگر جوانه انتهایی باقی بماند در آینده درختی خواهیم داشت با ارتفاع زیاد و تاج کوچک امااگر جوانه انتهایی نهال را در ارتفاع 2/2تا5/2 متری قطع کنیم تاج درخت در ارتفاع 2 متری تشکیل می گردد.بعد از کاشت بایستی آبیاری نهال ها به طور مرتب صورت گیرد.در روز های خنک هر7تا10 روز ودر روزهای گرم تر هر5تا7 روز یک بار بایست نهال ها را آبیاری نمود.هر ساله بایست درخت را از نظر وجود آفت بررسی نمود ودر صورت وجود هر گونه آفتی با نظر کارشناس فن مبارزه علیه آفت انجام داد.بایست هر ساله خاک پای درختان را اصلاح نموده و هرس فرم دهی و فصلی در مورد آن ها انجام می شود.

خزان زودرس درختان چنار:

از آنجا که اغلب درختان شهر تهران قبل از پاییز خزان میکنند، بررسیهایی در این مورد انجام گرفته که و طبق نظر کارشناسان 3دلیل عمده برای این امر قابل ذکر است.

1-تنش آب و آبیاری نامنظم به عنوان یکی از عوامل خزان زودرس و مرگ و میر درختان در شهر تهران ذکر شده است

2-غبار ،بویژه دوده عامل دیگری برای خزان زودرس است. نحوه تاثیر منفی این عوامل به این شرح است که غبار و دوده سیاه رنگ روی برگ درختان طیف گرمایی را تغییر میدهند، زیرا دوده سیاهرنگ ،مانند اجسام سیاهرنگ گرمای خورشید را جذب میکند و در نتیجه درجه حرارت برگ بالا میرود و برگها دچار سوختگی شدید می شوند.

3-هنگامی که ریشه های درخت چنار در عمق خاک نفوذ نکنند ؛ خزان زودرس آنها فرا میرسد. در خاکهای عمیق و همگن ، ریشه چنار بخوبی رشد میکند و در عمق فرو میرود و میتواند از لایه های پایینی خاک ، آب و رطوبت مورد نیاز خود را جذب کند و در برابر بالا رفتن دمای هوا نیز مقاومت کند. چنارهایی که روی لبه محل های خاکریزی شده کاشته میشوند کمتر با مشکل کم آبی مواجه هستند ، ولی در برخی از موارد که از سطح خیابان خاکبرداری میشود و خاک زیرین کم عمق و متراکم باقی میماند ، اگر چنار کاشته شود ، چون ریشه این درختان نمیتوانند در عمق خاک نفوذ کنند ، به محض کم آبی ریال،ریشه تشنه میماند و خزان زودرس آنها فرا می رسد.